Περί νομιμότητας

Υπάρχει μια ιστορία που διδάσκεται στους φοιτητές κοινωνικών επιστημών. Υποτίθεται πως μια γυναίκα είναι βαριά άρρωστη και το μόνο που μπορεί να τη σώσει είναι ένα πανάκριβο φάρμακο. Ο άντρας της προσπαθεί με κάθε τρόπο να βρει τα χρήματα για να το αγοράσει απ' τον φαρμακοποιό. Παρά τις επίμονες προσπάθειες του συζύγου να προμηθευτεί το φάρμακο, ο φαρμακοποιός αρνείται να του το δώσει σε τιμή χαμηλότερη από την τιμή πώλησης, μια τιμή που ο σύζυγος δεν μπορεί να καλύψει. Το δίλημμα που τίθεται είναι το εξής, επιτρέπουν ή όχι οι συνθήκες στον σύζυγο να παραβεί τον νόμο και να κλέψει το φάρμακο για να σωθεί η άτυχη γυναίκα; Η ανάγκη υπερισχύει του νόμου;

Αν ρωτήσει κανείς τα παπαγαλάκια των media, ειδικά στον δικό μας καιρό, τον καιρό των μνημονίων, η απάντηση θα είναι άμεση και απόλυτη. "Όχι, ο νόμος πρέπει να τηρείται σε κάθε περίπτωση, διαφορετικά θα επέλθει το χάος". Είναι λογικό να έχουν τέτοια άποψη, μιας και ο νόμος είναι το μόνο που τους προστατεύει πια από τόσους ανθρώπους που έχουν αντιληφθεί την ευθύνη των ΜΜΕ στην εξαθλίωση της χώρας. Την ίδια προσήλωση στην νομιμότητα κηρύττουν και οι κυβερνώντες της χώρας. Επίσης λογικό, μιας και οι ίδιοι διαμορφώνουν τους νόμους.  

Ως γνωστόν, η νομιμότητα δεν είναι απόλυτη και σταθερή, ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο. Κάτι που θεωρείται νόμιμο εδώ δεν θεωρείται νόμιμο κάπου αλλού. Και κάτι που σήμερα είναι παράνομο, κάποτε ίσως να ήταν ή να γίνει νόμιμο. Μπορεί σήμερα το άγαλμα του Κολοκοτρώνη να κοσμεί την οδό Σταδίου, αλλά κατά την διάρκεια της Επανάστασης θεωρείτο ένας παράνομος, ένας αλήτης που δεν σεβόταν τον νόμο και την τάξη. Το ίδιο ισχύει για όσους έριξαν την γέφυρα του Γοργοποτάμου αλλά και όσους συμμετείχαν στην Αντίσταση, όλοι τους τυπικά ήσαν παράνομοι. Και ακόμα πιο πρόσφατα, ο Αλέκος Παναγούλης και όσοι βρέθηκαν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου το 1973, ήσαν παράνομοι για το καθεστώς της εποχής. Έστω κι αν σήμερα θεωρούνται ήρωες. 

Καταλαβαίνει, λοιπόν, κανείς ότι η απάντηση στο δίλημμα που προαναφέρθηκε δεν είναι τόσο απλή όσο την παρουσιάζουν ορισμένοι. Και σε καμιά περίπτωση το δίλημμα δεν είναι καινούργιο, αφού σε ολόκληρη την αρχαία ελληνική γραμματεία βλέπουμε συγγραφείς να καταπιάνονται με το ζήτημα "ηθική εναντίον νόμου", απ' τον Σοφοκλή και την Αντιγόνη του έως τον Μένανδρο και το περίφημο "ουδείς ανάγκης μείζον ισχύει νόμος" (κανένας νόμος δεν υπερισχύει της ανάγκης). Πάνω στο δίλημμα αυτό, "ανάγκη εναντίον νόμου", βασίζεται ολόκληρη η έννοια και η λειτουργία της δικαιοσύνης. Όταν κάποιος παραβαίνει τον νόμο, η δικαιοσύνη υπάρχει για να αποφασίζει αν συνέτρεχαν λόγοι που να δικαιολογούν την παράβαση. Σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα χρειάζονταν δικαστές και δικαστήρια, μόνο μακροσκελείς κατάλογοι νόμων.

Χθες, στις 12/1/13, ένα δικαστήριο στην Ηγουμενίτσα επανέφερε το αιώνιο δίλημμα στο προσκήνιο. Αντίθετα από τις προβλέψεις, το δικαστήριο επέλεξε ως σημαντικότερη την ανάγκη από τον νόμο. Αποφάσισε να αθωώσει τους κατηγορούμενους για απόδραση με το σκεπτικό ότι μπορεί να παρανόμησαν αλλά η παράβαση έγινε προκειμένου να αποφύγουν τον εξευτελισμό. Ίσως σε κάποια άλλη χώρα η απόφαση αυτή να μην αποτελούσε μεγάλη είδηση. Αλλά σε αυτήν εδώ, που οι πολίτες της οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια στην εξαθλίωση και τον εξευτελισμό, είναι κάτι παραπάνω από είδηση, είναι ένα χαστούκι προς πάσα κατεύθυνση.