Λέγεται ότι όταν οι μαθητές του Γκαίτε τον ρωτούσαν πώς θα γίνουν σοφοί σαν και εκείνον, τους προέτρεπε να μελετήσουν τους Έλληνες κλασσικούς. "Και μετά τους κλασσικούς, τι;" ρωτούσαν οι μαθητές. "Ξανά τους κλασσικούς" απαντούσε εκείνος. Δεν ξέρω με σιγουριά αν ειπώθηκε όντως η φράση, γνωρίζω πάντως πως τόσο ο Γκαίτε όσο και άλλα τεράστια μυαλά της διανόησης και της επιστήμης έτρεφαν μεγάλο σεβασμό στην Αρχαία Ελλάδα. Βέβαια, σκοπός μου δεν είναι να εξυμνήσω τους προγόνους μας, την λατρεία για το παρελθόν την έχουν αναλάβει άλλοι. Απλώς διαπιστώνω ότι σε σχέση με την αρχαία ελληνική παράδοση υπάρχουν κάποιες παρανοήσεις. Οι "δεξιοί" την καπηλεύονται προς συμφέρον τους και οι "αριστεροί" δείχνουν να την αποστρέφονται, συγχέοντας αυτομάτως αναφορές στην αρχαία Ελλάδα με τάσεις εθνικισμού. Τα πράγματα βέβαια απέχουν παρασάγγας. Διότι πέρα από τις μάχες και τις στρατιωτικές κτήσεις, η Αρχαία Ελλάδα έχει να επιδείξει κυρίως έναν πολιτισμό, πολύ διαφορετικού από οποιονδήποτε είχε αναδειχθεί ως τότε. Και αυτό που τον κάνει τόσο διαφορετικό είναι το γεγονός ότι αμφισβήτησε ότι θεωρείτο δεδομένο για την εποχή. Είναι ένας πολιτισμός ριζοσπαστικός και επαναστατικός, γιατί επανακαθόρισε τη θέση του Ανθρώπου στον κόσμο και το σύμπαν ολόκληρο. Του Ανθρώπου, όχι του Έλληνα. Και αυτή η αμφισβήτηση διαπνέει το μεγαλύτερο μέρος της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας.
Ο "Προμηθέας Δεσμώτης" είναι ίσως το πιο επαναστατικό έργο που γράφτηκε ποτέ. Η ανταρσία του Προμηθέα, του προστάτη των Ανθρώπων, δεν έγινε απέναντι σε νόμους και κυβερνήσεις, αλλά απέναντι στον Δία, τον πιο δυνατό απ' τους Θεούς. Στο έργο του Αισχύλου, η Βία και το Κράτος, αδέλφια μεταξύ τους, οδηγούν τον Προμηθέα στον Καύκασο οπού θα παραμείνει αλυσοδεμένος για αιώνες ως τιμωρία που πρόδωσε τον Δία. Πάνω στον βράχο ο βασανισμένος Προμηθέας δεν εκλιπαρεί για έλεος. Αντίθετα, εκστομίζει μια φράση που εμπνέει ακόμα, 2500 χρόνια μετά: "εγώ τη δυστυχία μου, να το ξέρεις, δεν θ' άλλαζα ποτέ με τη σκλαβιά σου".
Τόσο στον Προμηθέα, όσο και σε άλλα έργα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ανιχνεύονται και οι ρίζες της Αναρχίας, χιλιετίες πριν τις θεωρίες του Κροπότκιν και του Μπακούνιν. Στην Αντιγόνη ο Σοφοκλής υφαίνει ένα οικουμενικό σύμβολο ανυπακοής, ένα κορίτσι που αναλαμβάνει την ευθύνη να θάψει τον νεκρό της αδελφό παρά τις διαταγές της εξουσίας. Δεν υπακούει και τιμωρείται σκληρά, δικαιωμένη όμως από θεούς και τους ανθρώπους. Και αν στην περίπτωση της Αντιγόνης η αποστροφή για την εξουσία γίνεται συμβολικά και στοχευμένα, στον Ηρόδοτο η αποστροφή είναι σαφώς πιο ξεκάθαρη και συνολική: " Ούτε γαρ άρχειν ούτε άρχεσθαι εθέλω. "
Στο έργο των προσωκρατικών φιλοσόφων βρίσκονται οι απαρχές του σύγχρονου Ευρωπαικού πολιτισμού, της επιστήμης αλλά και της σύγχρονης σκέψης γενικά. Η μεγαλύτερη συμβολή τους στους ανθρώπους είναι η οικουμενικότητα του Ανθρώπου που δίδαξαν. Δεν χώρισαν τους ανθρώπους σε πλούσιους και φτωχούς, επώνυμους και ανώνυμους, αλλά ανέδειξαν ένα νέο πρότυπο Ανθρώπου ως αναπόσπαστο κομμάτι της Φύσης. Μαζί του ανέπτυξαν, αν και όχι πρώτοι, την ιδέα της αρετής και ως μεγαλύτερη απ' όλες τη φρόνηση, που ήταν κοινή για όλους τους ανθρώπους, όπως είπε ο Ηράκλειτος. Κανένας δεν έμενε απ' έξω. Όπως ακριβώς συνέβαινε και στον "Κήπο" του Επίκουρου, δεν υπήρχαν διακρίσεις, άνδρες, γυναίκες και δούλοι, όλοι χωρούσαν στο μάθημα του. Αλλά ο πραγματικός χαρακτήρας του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού προβάλλεται τέλεια στο "Συμπόσιον" του Πλάτωνα, ένα έργο που αν γραφόταν σήμερα θα ξεσήκωνε θύελλα αντιδράσεων από τους συντηρητικούς κύκλους της κοινωνίας. Σωκράτης, Αριστοφάνης και άλλα λαμπρά ονόματα της αρχαίας Ελλάδας, συζητούν αναζητώντας το πραγματικό νόημα του Έρωτα και δη του ομοφυλοφιλικού.
Πολλοί θα γυρίσουν να πουν, "καλά όλα αυτά, αλλά τότε είχαν δούλους". Σίγουρα, αλλά και σήμερα υπάρχουν δούλοι. Και αυτό καθόλου δεν υποβιβάζει τις ιδέες και τα έργα των σύγχρονων διανοητών, αντιθέτως. Άλλωστε, αυτό που ήθελα να γίνει κατανοητό είναι πως οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν μόνο η πειθαρχημένη Σπάρτη, το "μολών λαβέ" και οι 300 του Λεωνίδα. Η Αρχαία Ελλάδα αποτέλεσε μια νέα θεώρηση για τον Άνθρωπο. Και είναι τεράστιο σφάλμα που επιτρέπουμε σε κάποιους να την εκμεταλλεύονται για λόγους σκοπιμότητας. Η Αρχαία Ελλάδα δεν είναι κληρονομιά των Νεοελλήνων, είναι κοινή περιουσία για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
