Περί της πολιτικής οργάνωσης του αναρχικού χώρου

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για την πολιτική οργάνωση του αναρχικού χώρου. Και όχι τυχαία. Αφενός, διότι, είναι πια σαφές πως ο αναρχικός χώρος είναι η μόνη εναλλακτική που δεν έχει πουληθεί στα οικονομικά συμφέροντα, που έχει ακόμα τη διάθεση να αντισταθεί, να συγκρουστεί και να ανατρέψει. Αφετέρου, φαίνεται ξεκάθαρα, και παρά τις ψευδαισθήσεις που τροφοδοτούν τα ΜΜΕ, πως η “κρίση” δεν είναι κάτι το προσωρινό αλλά μια νέα κατάσταση. Ζούμε σε μια ιστορική στιγμή, σε μια στροφή της ιστορίας προς τα πίσω. Η πτώση του τοίχους άφησε το καπιταλιστικό καθεστώς ελεύθερο να πράξει αυτό που μέχρι τα τέλη του ‘80 δίσταζε να κάνει λόγω της κομμουνιστικής απειλής. Αλλά το παραμύθι της σοσιαλδημοκρατίας τελείωσε και μαζί του όλα τα προνόμια που εξασφάλιζε στη μέση αστική τάξη η κοινωνική ειρήνη. Μπροστά μας ορθώνεται ένας λυσσαλέος καπιταλισμός, μια αγορά ελεύθερη να πατήσει επί πτωμάτων. Και μπροστά στο θηρίο δεν έχει μείνει κανένας άλλος να αντισταθεί παρά μόνο η Αναρχία. Ως πολιτικός χώρος αλλά κυρίως ως κοσμοθεωρία. Γιατί αυτό που λείπει σήμερα περισσότερο από ποτέ είναι ένα όραμα, ένας άλλος δρόμος για την ανθρωπότητα.

Βέβαια, τα εμπόδια για την οργάνωση του χώρου είναι πολλά και διαφορετικής φύσεως. Το βασικότερο πρόβλημα είναι το πώς θα μπορέσουν να οργανωθούν χιλιάδες άνθρωποι χωρίς την ευκολία που προσφέρει ο συντονισμός μιας κεντρικής διοίκησης. Σίγουρα η ανάπτυξη της τεχνολογίας και δη του διαδικτύου προσφέρει ευκαιρίες συνεννόησης σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα απ’ ότι στο παρελθόν αλλά δεν επαρκεί. Η απάντηση θεωρώ ότι βρίσκετε στη δημιουργία περισσότερων αυτόνομων δομών. Αν και γίνονται προσπάθειες για την περαιτέρω ανάπτυξη τους, ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της «κρίσης», η προσπάθεια δεν έχει δώσει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Και αυτό διότι μέχρι στιγμής βασίζεται κυρίως στην καλή θέληση μεμονωμένων ατόμων και όχι σε συλλογικές κινήσεις ολόκληρου του κινήματος. Και το ερώτημα είναι, πώς θα βρεθεί τρόπος για να δημιουργηθούν πιο γρήγορα και πιο εύκολα τέτοιες δομές; Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, ίσως η λύση για την περαιτέρω δημιουργία τους αλλά και τη γενικότερη πολιτική οργάνωση του χώρου να είναι μια οικονομική ένωση των ανθρώπων του χώρου.

Η περίπτωση της πληρωμής εγγύησης για την απελευθέρωση του Κ. Σακκά και η όλη προσπάθεια να συγκεντρωθούν τα χρήματα με έκανε να σκεφτώ κάτι σχετικά απλό. Στην Ελλάδα υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονται ως αναρχικοί. Οι πιο ασφαλείς εκτιμήσεις μιλούν για πάνω από δέκα χιλιάδες ανθρώπους ενώ άλλες, πιο αισιόδοξες, για 40-50 χιλιάδες. Αν ο καθένας από εμάς μπορούσε να συνεισφέρει ένα πολύ χαμηλό ποσό, τα χρήματα για τη απελευθέρωση του Σακκά θα είχαν συγκεντρωθεί με σχετική ευκολία. (Η τακτική αυτή, όπου σημαντικά χρηματικά ποσά συγκεντρώνονται από την πολύ μικρή προσφορά πολλών ανθρώπων, είναι γνωστή ως “crowdfunding”. Αναπτύχθηκε αρκετά ως απάντηση στην οικονομική κρίση του ’08 και χρησιμοποιείται ήδη σε αρκετές περιπτώσεις για εγχειρήματα που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν από τις τράπεζες).

Βέβαια, στη πραγματικότητα, ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι τόσο απλό όσο ακούγεται, ιδιαίτερα αφού αποκλείστηκε να συμβεί κάτι τέτοιο μέσω του τραπεζικού συστήματος. Αυτό, όμως, που θα διευκόλυνε την διαδικασία συγκέντρωσης χρημάτων για αγωνιστικούς σκοπούς, αυτό που μέσα στον χώρο ονομάζεται γενικά οικονομική ενίσχυση, είναι η σύσταση ενός μηχανισμού που θα επιτρέψει τη συμμετοχή και τη συστράτευση περισσότερων ανθρώπων από όλη τη χώρα, και όχι μόνο, προς έναν κοινό σκοπό. Και δεν αναφέρομαι μόνο σε σκοπούς όπως αυτός της απελευθέρωσης του Κώστα Σακκά και άλλων πολιτικών κρατουμένων. Διότι, ενώ η οικονομική ενίσχυση έχει εν πολλοίς συνδεθεί με την κάλυψη εξόδων για συλληφθέντες και κρατούμενους, η ίδρυση ενός τέτοιου μηχανισμού δεν είναι απαραίτητο ότι θα περιοριστεί μόνο σε αυτά. Γιατί να μη μπορεί ο ίδιος αυτός μηχανισμός να χρησιμοποιηθεί για την προώθηση της αυτονομίας και της αυτό-οργάνωσης; Για την ίδρυση νέων δομών που θα προωθούν τους σκοπούς και τις ιδέες της Αναρχίας; Για καταστήματα, αγροτικές κολεκτίβες, σχολεία, ιατρεία, βιβλιοθήκες και ωδεία, εφημερίδες και εκδηλώσεις; Για τη στήριξη απεργιών και άλλων μορφών αγώνα;

Η σύσταση ενός τέτοιου μηχανισμού θα μπορούσε να βασιστεί στις ήδη υπάρχουσες δομές αυτό-οργάνωσης. Να υπάρξει δηλαδή μια άτυπη ένωση όλων των δομών ανά τη χώρα που προάγουν την αυτό-διαχείριση και την αυτονομία. Από τις καταλήψεις, τα σωματεία και τους κοινωνικούς χώρους, ως τα αυτό-διαχειριζόμενα καταστήματα, τις αγροτικές κολεκτίβες και τα κοινωνικά ιατρεία. Διότι ένα πρόβλημα που υπήρχε μέχρι σήμερα ήταν η δυσκολία του να ενισχύσει κανείς οικονομικά ένα εγχείρημα το οποίο δεν βρισκόταν στην πόλη του. Όμως εάν οι δομές αυτές, που βρίσκονται απλωμένες σε όλη τη χώρα, μπορούσαν με κάποιο τρόπο να επικοινωνήσουν μεταξύ τους και να συστρατευθούν ταυτόχρονα προς τον ίδιο σκοπό, τα εμπόδια θα μπορούσαν να ξεπεραστούν και τα οικονομικά μεγέθη να αλλάξουν άρδην. Και έτσι ένας αναρχικός από την Αθήνα θα μπορεί να συνδράμει στη δημιουργία ενός συνεργατικού καφενείου σε μια κωμόπολη της Πελοποννήσου ή ένας σύντροφος από το Ρέθυμνο να ενισχύσει οικονομικά τον αγώνα των απεργών σε ένα εργοστάσιο στη Μακεδονία.

Σκοπός της κάθε δομής εντός της ένωσης (ή του δικτύου αν προτιμάτε), είναι να αποτελέσει κέντρο συνάντησης όχι μόνο των εργαζόμενων σε αυτή, αλλά κάθε ατόμου σε εκείνον τον τόπο που επιθυμεί να στηρίξει την προώθηση της αυτό-οργάνωσης. Ένας χώρος όπου θα μπορεί να ακουστεί η άποψη και η φωνή κάθε ανθρώπου που πιστεύει στην ιδέα της αυτό-οργάνωσης. Να αποτελέσει έναν αυτόνομο πυρήνα πολιτικής οργάνωσης. Να προτείνει στο δίκτυο εγχειρήματα που θεωρεί ότι αξίζουν ή χρειάζονται να χρηματοδοτηθούν. Να συνδράμει με κάθε μέσο, υλικό ή μη, στις ανάγκες άλλων δομών. Να αποτελέσει, με λίγα λόγια την βάση της πολιτικής οργάνωσης του αναρχικού χώρου.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο βραχυπρόθεσμος στόχος της ίδρυσης ενός τέτοιου δικτύου είναι η ανάπτυξη περισσότερων δομών που θα προάγουν τη ιδέα της αυτό-οργάνωσης. Να πραγματοποιήσουμε, δηλαδή, αυτό που αποτελεί πια παραδοχή πολλών ανθρώπων του χώρου: ότι προτού να καταστρέψουμε το παλιό, πρέπει να ετοιμάσουμε το νέο. Να αντιπαραθέσουμε στο άρρωστο το υγιές. Την εργασία χωρίς ιεραρχία αντί για τη δουλεία, τις σχέσεις που θα βασίζονται στην αλληλεγγύη αντί για το κέρδος, τη συνεργασία αντί για το ανταγωνισμό. Μακροπρόθεσμα, όμως, ο στόχος μιας τέτοιας ένωσης είναι η περαιτέρω συσπείρωση των δομών που την αποτελούν σε σημείο που η κάθε δομή να αρχίσει να τροφοδοτεί την άλλη. Έτσι, μακροπρόθεσμα, ίσως επιτύχουν να απαγκιστρωθούν από την υπάρχουσα αγορά και να αποτελέσουν μια εναλλακτική οικονομία που θα βασίζεται εξ ολοκλήρου στην αλληλεγγύη, την δικαιοσύνη και  κυρίως, την προώθηση της αυτό-οργάνωσης. Θα μπορούσαν δηλαδή, κάτι που συμβαίνει ήδη σε αρκετές περιπτώσεις, οι αγροτικές κολεκτίβες να προμηθεύουν τα καταστήματα με τρόφιμα. Όμως και άλλα προϊόντα θα μπορούσαν να προέρχονται αποκλειστικά από δομές του δικτύου, είτε από υπάρχουσες είτε από δομές που θα δημιουργήσουν οι ανάγκες των άλλων δομών. Αν, π.χ τα συνεργατικά καφενεία χρειάζονται καφέ, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα αυτό-διαχειριζόμενο καφεκοπτείο που να τα προμηθεύει. Αν χρειάζονται ψωμί, θα μπορούσε να προέρχεται από έναν αυτό-διαχειριζόμενο φούρνο. Ο φούρνος με τη σειρά του θα μπορούσε να προμηθεύεται το αλεύρι που χρειάζεται από κάποια αγροτική κολεκτίβα. Ένα ζυθοποιείο, που θα προμηθεύεται το κριθάρι του από κάποια άλλη αγροτική κολεκτίβα, θα μπορούσε να προμηθεύει τα καταστήματα με μπύρα, και ούτω κάθε εξής.

Προκειμένου, βέβαια να θέσουμε τις βάσεις για αυτό, είναι πολύ σημαντικό οι ανάγκες των δομών αυτών να τροφοδοτούν και να τροφοδοτούνται όσο το δυνατόν λιγότερο (από) το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα. Όποια μεταποιητική ενέργεια δύναται να πραγματοποιηθεί εντός των πλαισίων του δικτύου θα πρέπει να γίνεται εκεί. Εάν, δηλαδή, ένα αυτό-διαχειριζόμενο κατάστημα χρειάζεται καρέκλες προκειμένου να λειτουργήσει, ίσως να μη χρειάζεται το δίκτυο να αγοράσει τις καρέκλες από κάποιο κατάστημα αλλά να προμηθεύσει στους εργαζόμενους και διαχειριστές του καταστήματος με τα απαραίτητα υλικά ώστε να τις κατασκευάσουν μόνοι τους. Αλλά αυτά, όπως και πολλά παρόμοια, είναι τεχνικά ζητήματα που δεν μπορούν να βρουν απάντηση σε αυτό το κείμενο

Προβληματισμοί

Ένα πολύ σημαντικό ερώτημα είναι το τι θα συμβαίνει με τα κέρδη των καταστημάτων που έχουν χρηματοδοτηθεί από τον μηχανισμό οικονομικής ενίσχυσης. Ίσως να ήταν προς όφελος της ένωσης να υπάρχει κάποιο ποσοστό που θα επιστρέφει στο δίκτυο προκειμένου να χρηματοδοτηθούν άλλα εγχειρήματα. Ίσως θα μπορούσε να θεσπιστεί κάποιος κανονισμός στο καταστατικό του δικτύου για τις δομές που θα χορηγούνται από αυτόν. Αλλά επειδή μιλάμε για αυτό-διαχειριζόμενες δομές, είναι μάλλον προτιμότερο αυτό να αποφασίζεται από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Η δική μου ένσταση στο θέμα του κέρδους έγκειται στον σκοπό αυτών των δομών. Υποτίθεται πως προάγουν μια άλλη νοοτροπία, μια άλλη θεώρηση των πραγμάτων. Οπότε, κατά τη γνώμη μου, δεν θα πρέπει να απολαμβάνουν οι ίδιοι όλα τα κέρδη αλλά να χρηματοδοτούν με αυτά νέες δομές και εκδηλώσεις που θα προωθούν τη συλλογικότητα, τη συνεργασία και την αυτό-οργάνωση. Ειδάλλως, ρισκάρουμε να δημιουργήσουμε καινούργιους αστούς και μάλιστα στις πλάτες της αυτοδιαχείρισης και της Αναρχίας. Αλλά και πάλι, η απόφαση είναι στα χέρια των εργαζομένων. Όπως και να έχει, το θέμα των κερδών, όπως και πολλά άλλα (μερικά εκ των οποίων αναφέρονται παρακάτω), χρίζουν συζήτησης.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι η ίδια η ιδέα της επιχειρηματικότητας. Να μη γελιόμαστε, μιλάμε για επιχειρηματικότητα εντός των πλαισίων του εξουσιαστικού/καπιταλιστικού συστήματος. Και εφόσον επιδιώξουμε την απρόσκοπτη λειτουργία των δομών αυτών, να ενεργήσουμε, δηλαδή, μέσα στα πλαίσια του νόμου, θα ενισχύσουμε το παρόν σύστημα, καταβάλλοντας φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Ελπίζω μόνο πως η ζημιά που θα του καταφέρουμε θα υπερισχύσει των κερδών. Όπως και να ‘χει, βέβαια, το σύστημα θα επιτρέψει ένα τέτοιο εγχείρημα μόνο όσο αυτό δεν του δημιουργεί προβλήματα. Να είστε σίγουροι πως όταν θα αισθανθεί απειλή θα προσπαθήσει να απαλλαχθεί απ’ αυτό, είτε δημιουργώντας προβλήματα στη λειτουργία των δομών είτε με διώξεις αγωνιστών. Οπότε θα πρέπει να προετοιμαστούμε για μια τέτοια σύγκρουση. Γι’ αυτό θεωρώ σημαντική την εξωστρέφεια κάθε δομής προς την κοινωνία. Είναι σημαντικό ο κόσμος να γνωρίσει αυτές τις δομές, τους στόχους και τις αρχές τους, για πολλούς λόγους που δεν χρειάζεται να αναλυθούν εδώ. Για να γίνει βέβαια αυτό, θα πρέπει να πάψει  να συμβαίνει αυτό που συνέβαινε ως τώρα, να απευθύνονται δηλαδή οι περισσότερες δομές σχεδόν αποκλειστικά σε ανθρώπους που ήδη ανήκουν στον χώρο. Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση.

Το εγχείρημα είναι εξαιρετικά δύσκολο. Και υπάρχουν ζητήματα που ίσως να αποκλείουν την επίτευξή του. Που θα συγκεντρώνονται τα χρήματα; Πώς θα μεταφέρονται; Που και πώς θα φυλάσσονται; Ποιος θα τα διαχειρίζεται; Ποιος θα αποφασίζει ποια εγχειρήματα θα χρηματοδοτούνται; Πώς θα επιλέγονται τα εγχειρήματα που θα χρηματοδοτούνται; Στις ομάδες που θα αναλαμβάνουν να διεκπεραιώσουν ένα εγχείρημα, θα δίνονται χρήματα ή υλικά; Πώς θα βοηθήσουμε μεμονωμένα άτομα, που δεν αποτελούν μέρος μιας παρέας αλλά εντούτοις ενδιαφέρονται να εργαστούν σε καθεστώς αυτοδιαχείρισης, να βρεθούν και να ενωθούν; Όλα αυτά είναι ερωτήματα που χρειάζονται διερεύνηση. Όμως είμαστε χιλιάδες και πιστεύω ότι οι λύσεις θα βρεθούν.

Σίγουρα υπάρχουν επιφυλάξεις. Στο κάτω-κάτω, μιλάμε για διαχείριση χρημάτων. Και, ως γνωστόν, το χρήμα διαφθείρει. Αλλά αυτό κάνει το εγχείρημα ακόμη πιο γοητευτικό στα δικά μου μάτια. Γιατί θα έχουμε μια μεγάλη ευκαιρία να δούμε αν αυτό που κηρύττουμε, αυτό που πιστεύουμε και αυτό για το οποίο αγωνιζόμαστε έχει όντως νόημα. Γιατί αν ένα τέτοιο εγχείρημα επιτύχει, θα διαλύσει κάθε επιχείρημα περί ανέφικτου. Αλλά ακόμα και αν αποτύχει, θα είναι ένα πολύτιμο μάθημα για να γνωρίζουμε πως πρέπει να πορευτούμε στο μέλλον και τι πραγματικά μπορούμε να διεκδικήσουμε.